لطف الهی/ اخلاق عرفانی/ حافظ شیرازی

اخلاق عرفانی

لطف الهی

هاتفی از  گوشه  میخانه  دوش  

 گفت  ببخشند  گنه  می  بنوش[1]

لطف الهی بکند کار خویش                 مژده رحمت برساند سروش

این خرد خام به میخانه بر              تا می لعل آوردش خون به جوش

گر چه وصالش نه به کوشش دهند     هر قدر ای دل که توانی بکوش

لطف خدا بیشتر از جرم ماست       نکته سربسته چه دانی خموش[2]

گوش من و حلقه گیسوی یار            روی من و خاک در می فروش

رندی حافظ نه گناهیست صعب              با  کرم  پادشه  عیب  پوش

داور دین شاه شجاع آن که کرد        روح قدس حلقه امرش به گوش

ای  ملک  العرش  مرادش   بده     

و از خطر چشم بدش دار گوش[3]

حافظ » غزلیات/ غزل شماره ۲۸۴

شرح اجمالی غزل

کلمات و ترکیبات؛ هاتف، میخانه، می نوشیدن، لطف الهی، مژده رحمت، سروش، خرد خام، می لعل، وصال، کوشش، دل، نکته سربسته، گوش، حلقه گیسوی یار، روی(توجه)، خاک در می فروش، رندی، کرم(می)، پادشه عیب پوش، داور دین، شاه شجاع(مولا علی علیه السلام)، روح قدس(روح القدس)، حلقه امر(حلقه بگوش امر او)، همه خبر از سیر و سلوکی عارفانه می دهد.  

هاتف: دعوت کننده به سوی حقیقت که در دل سالک تجلّی می‌کند.

میخانه: 1- باطن عارف کامل که منبع ذوق و شوق و معارف است. 2- عالم لاهوت.

سروش: هاتف غیبی.

می: 1- جوشش عشق 2- مراقبه.

وصال، وصل: اتّصال سرّ سالک به حق که در پی آن، به جز حق نبیند.

دل: نفس ناطقه که محل تفصیل معانی است.

حلقه زلف: مرتبة تفصیل تعینات الهی است که به هر تعین، حلقه گویند.

حلقه گیسو: مرتبة تفصیل تعلقات الهی است که به هر تعلق، حلقه گویند.

رو، رخ: 1ـ تجلّی ذات الهی به صفات جمالی 2ـ نقطة وحدت ظهور و بطون.

خاک در می فروش:  کنایه از مولا علی علیه السلام که از القاب ایشان ابو تراب نیز می باشد.

رند: انسان کاملی که همه تعینات را از خود زدوده  و در ظاهر تقیه نیز می کند و این زیرکی واقعی است[4].

آری؛ وَ العَصرِ إنَّ الإنسانَ لَفی خُسرٍ....

روز از نفس افتاد. غوغای خلق و کثرت رفت و آمدها در تاریکی و سکوت شب گم شد. همه از ازدحام و هیاهوی خویش خفتند. دیگر در دریای وحدت شبانه حق نشانی از امواج کثرت روزانه نیست. اینک در خلوت شبانگاهی دور از همهمه و مشغله ها صدای دلنشینی شنیده می شود. صدایی متفاوت با همه صداهای دیگر. صدایی که  ما را می خواند. صدای هاتفی در دل و جان طنین انداخته و از سمت میخانه می آید. از همانجایی که هرکه رفت از خویش بی نشان شد و همه نشان از یاری بی همتا یافت. از همانجا که خبری از لنگ لنگان رفتن نیست بلکه همه پرواز است. از آنجا که نَفَس چون و چرای بیهوده و دلگیرکننده را وا نهاده است. هاتف میخانه وحدت با من گفت می وحدت بنوش تا از گناه کثرت برهی. او گفت اگر مست حضور آن یار دلربا گشتی همه وجودت سراسر نیکی است. آنگاه لحظه لحظه در سجودی شکوهمند با تماشای حضوری.

جام می و نای نی[5] و چنگ[6] و دف[7]

گاه سماع[8] است و شبی پر شعف

روی به سوی  مه  و  انجم  ولی         پای به میدان و سر  و  سینه تف

زاهد و صوفی همگی در سما          چرخ زنان رقص کنان هر طرف

تا گذرد  هفت خط از  جام می[9]   عاقل و مجنون بشود صف به صف

موطن   بیدا   نکند   آشکار                تا  نبری  راه   به  جای  خسف

بهر  وصال  مه  آخر  بشوی[10]

دست به دامان بزرگ نجف[11]