تعاریف؛ روح، عقل، نفس و انسان/ استاد دکتر دینانی

تعاریف؛ روح، عقل، نفس و انسان

فلاسفه در اصطلاح به روح ، (نفس ) می گویند . و فرقی بین این دو نیست . ملاک هویت انسان، همان روح اوست که بوسیله فرشته ی مرگ، گرفته می شود و محفوظ می ماند نه اجزای بدن که متلاشی می شود و در زمین، پراکنده می گردد پس انسان، بطور کلی، از دو نوع ادراک، برخوردار است: یک نوع، ادراکی که نیازمند به اندامهای حسّی است، و نوع دیگری که نیازی به آنها ندارد.

فلاسفه می گویند روح گوهری است بسیط و مجرد از ماده و لوازم ماده و تعلق آن به بدن ،تعلق تدبیری است. مانند تعلق سلطان به مملکت و ناخدا به کشتی. آیه شریفه «نفخت فیه من روحى» که شما در ذیل جلسه ۱۰۳ معرفت اشاره فرمودید دلالت می‎کند بر این که این روح جوهر بسیار شریفى است که از عالم عِلوى و قدسى در این بدن نهاده شده است

اما عقل

عقل قطبی است که مدار تکلیف بر آنست ، و حاکم و فارق بین حق و باطل است و ثواب و عقاب بر وجود آن مترتب می باشد و جلب منافع و دفع ضررها منوط به وجود آن است .عقل از دیدگاه فلاسفه ، جوهریست قدیم و تعلق به ماده ندارد نه ذاتاَ و نه فعلاَ عقل یا همان قوّه تفکر و اندیشه که بالقوّه و ناقص است ، که در لسان حدیث آن را به نام حجت باطنی می شناسیم .بنا بر حکمت و مصلحت خداوندی قدرت و توان طبیعت آدمی بر قدرت و توان عقل او غالب است . خداوند متعال از روی قاعده لطف و رحمت خودش ، عقول کامله و نفوس زکیه که در لسان حدیث حجت های ظاهری «پیامبران و امامان » نامیده می شوند را برای تعالی و تقویت این عقول ناقصه بر انگیخته است ، تا بدینوسیله عقل آدمی را رشد و نموّ داده ، بال عقل او را با بال طبیعت او متعادل نمایند که همانند یک پرنده با استفاده از دو بال او را به سوی سعادت ابدی خود پرواز دهند.

در مورد تعریف انسان هم منطقیون گفته اند حیوان ناطق . یعنی قوه تعقل ملاک تمییز است تعریف کامل و به قول منطقیون که حدّ تام انسان باشد را نمی توانیم بیان کنیم چون ما به ذات راه نداریم نه تنها به ذات خدا بلکه ذات هیچ موجودی حتی خودمان راه نداریم . و تمام تعریف های ما وصفی است و ما فقط اوصاف می گوییم .

از استاد گاهی اوقات که پرسیده می شود، انسان چیست ایشان پاسخ های متعددی می دهند. به عنوان مثال چند بار فرمودند انسان یک موجود مرگ اندیش است. یا انسان موجودی است که به باطن راه دارد و تعریف های زیاد از این قبیل.

والحمد لله رب العالمین علی کل حال